Małe Ojczyzny w edukacji medialnej

Edukacja medialna w nauczaniu o własnej Małej Ojczyźnie w wymiarze międzynarodowym i wielokulturowym. Jak łączyć to co najbliższe sercu ucznia z tym co odległe i często nieznane?

 Omówiona w niniejszym artykule tematyka ma charakter interdyscyplinarny i jest propozycją zajęć dla uczniów klas 7-8 szkoły podstawowej, które mogą zostać zrealizowane podczas godzin do dyspozycji wychowawcy lub wiedzy o społeczeństwie. Nauczyciel przygotowując się do poprowadzenia takich zajęć w postaci kilku lekcji lub projektu edukacyjnego, powinien zorientować się jaką przestrzeń geograficzno-społeczną uważają jego uczniowie za własny region – Małą Ojczyznę, oraz jakie są dostępne dla nich źródła informacji na ten temat. Dlatego warto aby nawiązał współpracę z lokalnymi bibliotekami, domami kultury, kołami gospodyń, stowarzyszeniami seniorów i innymi działającymi lokalnie organizacjami. Ponieważ w projekcie będzie wykorzystany eTwinning i platforma TwinSpace, warto jeszcze przed rozpoczęciem realizacji zajęć, założyć konto na platformie eTwinning Life i nawiązać współpracę z potencjalnymi partnerami.

Edukacja medialna we współczesnej szkole, polega na kształtowaniu u uczniów umiejętności świadomego i krytycznego korzystania ze środków masowego przekazu, odpowiedzialnego doboru informacji, ich analizy i porównywania. W wyniku tych procesów edukacyjnych, uczeń winien dostrzegać i wartościować różnorodne źródła dostępnych mu informacji, tak aby najlepiej skorzystać z zasobów internetowych, bibliotecznych, czy też wiedzy osób znajdujących się w jego otoczeniu. Powinien też zwracać uwagę na efektywność technik wyszukiwania i weryfikowania informacji.

Czego chcemy nauczyć? Aby młody człowiek nie tylko potrafił krytycznie analizować i oceniać informacje, lecz także, aby umiał tworzyć rzetelny i sprawdzony przekaz medialny. Stara maksyma mówi: “powiedz mi, a zapomnę, pokaż – zapamiętam, pozwól mi zrobić i zaangażuj, a zrozumiem”. Pojawia się zatem pytanie: Jak w pełni zaangażować naszych uczniów?

Każdy młody człowiek – to odrębny świat, każdy ma własne zainteresowania, miliony pomysłów. Czy może istnieć jakaś jedna wspólna i do tego uniwersalna płaszczyzna? Początkowo wydaje się to niemożliwe, jednak gdy zwrócimy się do źródeł, do tego co najbliższe dla każdego człowieka: domu, rodziny, ojczystej ziemi – znajdziemy odpowiedź. To własny region – tzw. “Mała Ojczyzna”.

Jako własny region mogą być uważane różne obszary: dzielnice historyczne, geograficzne, województwa, powiaty, gminy, a także mniejsze obszary, np. miejscowość lub jej część: dzielnica, osiedle, przysiółek. Własny region to przestrzeń dobrze znana uczniowi. Przestrzeń ta pozwala na zaspakajanie większości potrzeb życiowych i leży w sferze możliwości poznania przez jej mieszkańców. Obszar ten powiększa się wraz z wiekiem dziecka, zależy od codziennej mobilności, leży w sferze możliwości poznania i ukształtowania bliższych relacji. Dla dzieci uczęszczających do przedszkola i młodszych klas szkoły podstawowej jest to dom, jego najbliższe otoczenie i szkoła oraz kilka dobrze znanych im miejsc. Dla młodzieży w starszych klasach szkoły podstawowej, to miejscowość zamieszkania, sąsiednie miejscowości, tereny położone przy szlakach komunikacyjnych a z racji kontaktów z rówieśnikami – to często obszar obwodu szkolnego. Później teren ten powiększa się o poznawaną przestrzeń, z którą uczeń utożsamia się.

Przyjmijmy zatem, że własny region, to określona przestrzeń geograficzna wraz ze społecznością ją zasiedlającą z jej wytworami cywilizacyjnymi oraz dziedzictwem historyczno-kulturowym. Jest to też obszar zamieszkania, a często również spędzenia dzieciństwa, określany subiektywnie i traktowany jako własny. Stanowi teren najbardziej wartościowy związany z kształtowaniem świadomości i tożsamości terytorialnej, a często też wspólnotowej. Najczęściej w centrum tego obszaru jest dom rodzinny – miejsce symboliczne spełniające większość funkcji związanych z codzienną egzystencją, do którego odnoszone są wszystkie relacje.

Identyfikacja przestrzeni społeczno-geograficznej utożsamianej przez uczniów z własnym regionem – tzw. “Małą Ojczyzną” stanowić będzie podstawę do realizacji proponowanej lekcji jak też projektu edukacyjnego eTwinning, bowiem wybór ten będzie delimitował dostępne materiały, ich rodzaje i treści edukacyjne. Przystępując do pracy nauczyciel musi znaleźć odpowiedź na kluczowe pytanie: Co to jest Mała Ojczyzna dla jego uczniów? Do tego celu można użyć ankiety zawierającej pytania, typu:

• Z jakim obszarem kojarzy Ci się określenie „mała ojczyzna – własny region”?,
• Co stanowi dla Ciebie centrum własnego regionu?
• Jaka jest wielkość Twojego regionu?

a narzędziem mogą być formularze Google, Survey-maker, Proprofs, Mentimeter, Tricider. Można też poprosić uczniów, aby zaznaczyli na mapie miejscowości małej ojczyzny, które znają, miejsca lubiane, gdzie spędzają większość czasu, gdzie mają rodzinę, kolegów, przyjaciół, w których byli w ciągu ostatnich 2-3 lat, miejsca, które uważają za swoje, gdzie czują się „u siebie”. Do tego celu można użyć zarówno powielonej na xero mapy, jak też narzędzia TIK, np. Google maps.

Dlaczego warto wykorzystać Małą Ojczyznę do realizacji celów edukacji medialnej?

Otóż z racji znajomości przez uczniów różnorodnych aspektów życia i tematów z nią związanych oraz ogromnych możliwości zarówno poszukiwania, jak i weryfikacji informacji. Uczniowie po prostu znają ten obszar, to co jest z nim związane i dysponują dostępem do źródeł informacji i ich sprawdzenia na wielu płaszczyznach. Analizując określoną tematyką, mogą niejednokrotnie samodzielnie sprawdzić, zbadać zmierzyć, zapytać rodziców lub dziadków co sądzą na dany temat, mogą sprawdzić w bibliotece, co zostało napisane, mogą zapytać w szkole kolegów o ich poglądy, czy też skonfrontować własne stanowisko z opinią nauczyciela. To wszystko uczy dystansu do samej informacji, pozwala rozumieć jej funkcjonowanie w określonym kontekście, wynikającym z uwarunkowań personalnych i środowiskowych.

Pierwszy etap to wytworzenie sytuacji, w której uczeń zainteresuje się tematem, dostrzeże we własnym otoczeniu coś, co go zainteresuje, zaniepokoi, będzie skłaniać do myślenia, stawiania pytań i poszukiwania odpowiedzi. Częstym błędem nauczycieli, jest odebranie uczniom tej ogromnej przyjemności samodzielnego poszukiwania problemu badawczego, obiektu zainteresowań i narzucenie tematyki. Doprawdy nie warto ograniczać młodych ludzi w ich twórczej pracy. Dlatego zadaniem nauczyciela nie powinno być koniecznie przygotowywanie konkretnych propozycji (choć mogą one ułatwić i przyśpieszyć realizację działań), lecz wytworzenie środowiska sprzyjającego temu procesowi. Można to zrobić na różne sposoby, choćby organizując wycieczkę po najbliższej okolicy miejsca zamieszkania, podczas której wskaże zabytki, piękną przyrodę, ukształtowanie terenu, umożliwi spotkanie z interesującymi ludźmi.

Kolejnym krokiem jest wskazanie uczniom źródeł informacji. Na początek warto polecić im wybranie się do lokalnej biblioteki, porozmawianie z członkami rodziny, osobami starszymi. Mogą sięgnąć do czasopism i zasobów internetu. Niestety nie ma uniwersalnej strony internetowej poświęconej edukacji regionalnej. W każdym przypadku będą to inne źródła, jak: serwisy urzędów gmin, szkół, bibliotek, lokalnych muzeów, organizacji religijnych, zespołów folklorystycznych. Informacje odnalezione przez uczniów w internecie, czy też w miejscowej bibliotece, mogą stanowić punkt zaczepienia do dalszych poszukiwań. Z tym, co zainteresowało ich, np. na temat zapomnianego zabytku, starej legendy, wybitnej osobowości etc, mogą udać się do swoich rodziców, dziadków, spróbować to rozwinąć, upewnić się, że informacje te są im znane, zweryfikować.

Nauczyciel wspiera w ten sposób naturalne procesy poznawcze uczniów. Warto też wskazać sposoby gromadzenia informacji i notowania skąd one pochodzą. Może to być tradycyjne gromadzenie w papierowej teczce: notatek, zapisywanie wywiadów, ulotek, wycinków prasowych, fotografii, robienie rysunków, szkiców, map, itd. jak i nowoczesne sposoby – zapisywanie zgromadzonych informacji w postaci plików posortowanych w folderach tematycznych, kolekcji na PearlTrees, Pintereście, itp. Ten etap warto podsumować, organizując tradycyjną stacjonarną wystawę w szkole lub wirtualną, gdzie uczniowie zaprezentują to wszystko co zgromadzili. Pozwala to na nabranie dystansu do problemu, przedyskutowanie z rówieśnikami, wyjaśnienie niejasności i ugruntowanie własnych przekonań.

 W tym momencie można przejść na poziom interakcji międzynarodowych. W jaki sposób to zrobić? Możliwości jest wiele. Generalnie trzeba uzmysłowić uczniom, że takich Małych Ojczyzn jak ta ich, gdzie znajduje się dom rodzinny, szkoła, rodzina i przyjaciele z którymi spotykają się na co dzień, są tysiące w Polsce, w Europie i na całym świecie. Czy zatem nie byłoby ciekawie poznać inne regiony, nowych przyjaciół, koleżanki i kolegów? Poszukać wspólnie odpowiedzi na pytania i problemy z którymi stykamy się tutaj na naszej rodzinnej ojczystej ziemi? Czy nie byłoby interesującym podzielić się odkryciami i razem poszukać rozwiązań? Oczywiście do tego celu warto wykorzystać eTwinning i platformę TwinSpace, jako bezpieczne narzędzie ułatwiające komunikację nauczycielami z wielu krajów Europy.

Celem nauczyciela jest rozszerzenie horyzontów (także w tym dosłownym znaczeniu!) zainteresowań jego uczniów i pokazanie nowych, dalszych możliwości pracy twórczej, badawczej, poszukiwań. Teraz to, co dla niejednego ucznia mogło wydawać się lokalne, zaściankowe zmienia znaczenie, następuje przewartościowanie. Spisana opowieść babci z dawnych czasów, może być ważnym źródłem, które można porównać z relacjami najstarszych mieszkańców innych regionów w Polsce i Europie. Podobnie można postąpić ze starymi fotografiami zachowanymi w albumach rodzinnych, ludowymi strojami, tradycyjnymi potrawami, sposobami obchodzenia świąt i uroczystości, okazjonalnymi ozdobami, itd. – doprawdy ilość tematów jest nieograniczona. Dla wszystkich wspólną płaszczyznę stanowią Małe Ojczyzny z bogactwem dorobku historyczno-kulturowego, różnorodnością zasobów przyrodniczych i społecznych lokalnego środowiska.

Na platformie eTwinning możecie Państwo odnaleźć przykładowy projekt Miasta średniowieczne – wspólna historia Europy. Celem jest poznanie i porównanie historii miast z różnych krajów i regionów na podstawie dokumentów archiwalnych, rozmów z najstarszymi mieszkańcami, zabytków i publikacji. Ta sama historia miała różne oblicza, a uczniowie szukali odpowiedzi na pytanie: Czy istnieją podobieństwa i różnice w rozwoju średniowiecznych miast w różnych częściach Europy?

Celem tej formy edukacji medialnej jest, poprzez poznanie najbliższej okolicy – “własnego regionu”, zaprezentowanie go partnerom z zagranicy i poznanie ich „małych ojczyzn”, nie tylko wyrobienie umiejętności właściwego i krytycznego wykorzystywania informacji czy analizy ich źródeł, lecz także szacunku, tolerancji i podziwu dla innych społeczności, narodowości i kultur.

Artykuł jest jednym z cyklu materiałów przygotowanych przez naszych ekspertów na temat edukacji medialnej. Zapraszamy do lektury pozostałych!

Zachęcamy do skorzystania ze scenariusza lekcji:

Autor: dr Zygmunt Gajowniczek – doktor nauk o Ziemi, regionalista, biolog, geograf, nauczyciel dyplomowany, autor wielu publikacji na temat historii i kultury południowo-wschodniego Mazowsza. Poprzez swoją praktykę dydaktyczną stara się łączyć to co bliskie każdemu uczniowie – własną Mała Ojczyznę, z edukacją wielokulturową.