Od rozmowy i zabawy do współdecydowania czyli o tym, do czego są potrzebne godziny wychowawcze

Lekcje z wychowawcą pełnią bardzo ważną rolę w szkole. Dobrze zaplanowane i zorganizowane wspierają realizację zadań, wynikających z prawa oświatowego, w tym realizację szkolnego programu wychowawczo-profilaktycznego, a przede wszystkim wspierają pracę wychowawcy w tworzeniu dobrej atmosfery w klasie i nawiązywaniu relacji. Nauczyciel – wychowawca pełni szczególną rolę w szkole, dlatego ważne jest, aby starał się poszukiwać pomysłów czyniących z jego lekcji jedne z najbardziej pozytywnych chwil w szkolnym życiu ucznia.

Dobrze zorganizowane lekcje wychowawcze powinny zawierać takie ćwiczenia, które dostarczą uczniom zabawy, swobody, ruchu i pozwolą na komunikację z różnymi osobami. Świetnie nadają się do tego przeróżne psychozabawy, np. Jakim jesteś zwierzęciem?, dostosowane w kreatywny sposób przez nauczyciela do szkolnych warunków i potrzeb danej klasy. W czasie edukacji zdalnej można do tego wykorzystać grę internetową, łączącą zabawę w głuchy telefon z odgadywaniem kalamburów Gartic Phone lub zadania do wykonania na wspólnej tablicy na platformie Padlet.

Tworzenie kontraktu klasowego to jedno z ćwiczeń kształtujących umiejętności społeczne.

Służy sprecyzowaniu zasad zachowania uczniów, zwłaszcza wobec rówieśników, i jest świetną okazją dla wychowawcy do obserwacji procesów grupowych. Kontrakt może powstać w każdym momencie roku szkolnego; może być zmieniany i aktualizowany w zależności od potrzeb uczniów; może również stanowić punkt wyjścia do dalszych zajęć i rozmów. Ważne jest, aby zapisywane zasady dotyczyły konkretnych sytuacji; by regulowały pojawiające się zachowania uczniów i wynikały z ich potrzeb; by były omówione, zaopiniowane i zatwierdzone przez całą klasę.

Innym ćwiczeniem, uświadamiającym uczniom, że swoim zachowaniem wpływają na atmosferę w klasie, jest ocena słabych i mocnych stron ich grupy.

Na dużym papierze rysujemy balon lotniczy w dużych rozmiarach. Prosimy uczniów o wypisanie na osobnych karteczkach sytuacji, które sprawiają, że bycie w klasie kojarzy się im pozytywne oraz sytuacji, które powodują w nich napięcie i zniechęcenie. Następnie karteczki z pozytywami zostają przylepione w obrębie tej części balonu, która jest wypełniona gorącym powietrzem (dzięki której balon wznosi się w powietrze), a karteczki z negatywami w okolicy kosza i balastu (coś, co obciąża i nie pozwala się wznieść, rozwinąć). Czytamy na głos wszystkie opinie, zachęcamy uczniów do komentowania, wyciągania wniosków i refleksji choćby w postaci dokończenia zdań typu: Uświadomiłem/uświadomiłam sobie, że…, Zrozumiałem/zrozumiałam, że….

Warto również przeznaczyć czas na godzinach wychowawczych na inicjowanie sytuacji sprzyjających decydowaniu przez uczniów o ważnych dla nich sprawach.

Jedną z form takiego współdecydowania jest głosowanie, które może dotyczyć wyboru miejsca klasowej wycieczki, sposobów obchodzenia klasowych zwyczajów i świąt np. mikołajek, terminów różnych wydarzeń. Głosowanie pełni dwojaką rolę. Po pierwsze daje uczniom i uczennicom poczucie wpływu na swoje życie oraz świadomość, że mogą kształtować rzeczywistość. Pokazuje, że nauczyciele traktują poważnie ich wypowiedzi i uwiarygadnia sam proces podejmowania decyzji. Po drugie wynik głosowania, a może nawet i kilku w ciągu jednej lekcji oraz dyskusje prowadzone przez dzieci w trakcie zajęć dostarczają wychowawcy informacji o tym, co myślą i czują jego wychowankowie. Ważne jest również to, co towarzyszy głosowaniu. Uczniowie uczą się prowadzenia rozmowy na różne, czasem trudne tematy. W naturalny sposób nabierają wprawy w uzasadnieniu swojego stanowiska odpowiednimi argumentami i przykładami. Pracują nad swoimi emocjami pojawiającymi się podczas konfrontacji, np. nad zniecierpliwieniem, złością, irytacją czy gniewem. Kształtują postawy przydatne do życia w społeczeństwie, np. otwartość na kontrargumenty, umiejętność negocjacji i kompromisu, dostrzeżenie potrzeb mniejszości oraz tych, którzy mają odmienne zdanie. Głosowanie może być przeprowadzone ponownie po to, by dać czas uczniom na przemyślenie nowych, mogących pojawić się kontekstów i spraw, ponieważ jego celem jest przede wszystkim podjęcie decyzji dobrej dla całej klasy. Sprawdza się w dwojakiej formie: jawnej (podniesienie ręki) oraz tajnej, poprzez wyrażenie swojej opinii przez uczniów na kartkach, zebranych i odczytanych przez wychowawcę. W trakcie edukacji zdalnej dobrym pomysłem jest użycie do tego Formularzy Google, które ułatwiają ułożenie, udostępnienie i podsumowanie ankiet. Po więcej informacji na temat koncepcji i różnych sposobów współdecydowania w szkole warto sięgnąć do materiałów, znajdujących się na stronie internetowej programu prowadzonego przez Centrum Edukacji Obywatelskiej.

W ciągu ostatnich dwudziestu lat powstało kilka ważnych inicjatyw, które swoimi działaniami wspierają wychowawców w ich pracy.

Jedną z nich jest Uniwersytet Dzieci, fundacja powstała w 2007 r., której celem jest m.in. rozwijanie współpracy i kompetencji społecznych, kształtowanie umiejętności krytycznego myślenia oraz pomoc nauczycielom w uczynieniu ze szkoły miejsca fascynujących spotkań z nauką. Co roku, pod koniec sierpnia, Fundacja ogłasza rozpoczęcie naboru do projektu edukacyjnego, przeznaczonego dla nauczycieli i uczniów szkół podstawowych. Projekt to cykl 8 lekcji składający się z zaproponowanych scenariuszy, dotyczących wybranej tematyki. Składa się z 2 etapów: lekcji na rozgrzewkę, które pozwalają na integrację dzieci i oswojenie ich ze swoimi emocjami oraz lekcji tematycznych – związanych z wybranym tematem. Lekcje oparte są na Metodzie Pytań i Doświadczeń, a udział w projekcie jest bezpłatny. Zakres tematyczny obejmuje wiele potrzebnych w szkole tematów, w tym odczytywania emocji, życia w społeczeństwie, przedsiębiorczości, współpracy, dbania o swój nastrój. Warto dodać, że większość projektów można zrealizować również w ramach edukacji zdalnej. W czasie realizacji projektu nauczyciel ma dostęp do bardzo dobrze opracowanych materiałów edukacyjnych oraz dodatkowych narzędzi, które sprawiają, że lekcje stają się dla uczniów niezwykłą przygodą. Ważnym elementem, potwierdzającym udział w działaniach, jest elektroniczny certyfikat oraz dyplomy dla uczniów. Projekty są podzielone na dwie kategorie: dla klas I- III oraz IV – VIII, a dla klasy czwartej został stworzony osobny komplet scenariuszy, by wesprzeć czwartoklasistów w przejściu pomiędzy pierwszym a drugim etapem edukacyjnym. Na stronie internetowej Fundacji znajdują się także scenariusze lekcji, z których można skorzystać nie tylko w czasie spotkań z wychowawcą, ale również w czasie różnych lekcji przedmiotowych.

Zaproponowane ćwiczenia i pomysły można z powodzeniem wykorzystać w czasie realizacji projektów eTwinning.

Na początku działań projektowych przyda się z pewnością stworzenie kontraktu bądź zasad współpracy, komunikacji z nauczycielem lub z rówieśnikami z partnerskich szkół. W czasie spotkań warto włączyć ewaluację efektów zadań poprzez ćwiczenie z oceną mocnych oraz słabych podjętych czynności oraz integrować grupę projektową choćby w czasie zabawy online na Gartic Phone lub wirtualnych tablicach na Padlecie.

Artykuł jest jednym z cyklu materiałów przygotowanych przez naszych ekspertów na temat relacji. Zapraszamy do lektury pozostałych!

Zachęcamy do skorzystania z przykładowych zadań na wspierających budowanie relacji w klasie:

Autorka

Agnieszka Pietnoczka – Ambasadorka i trenerka programu eTwinning w województwie zachodniopomorskim